COLCHICINE - Độc tính nghiêm trọng khi quá liều - BỆNH VIỆN Y HỌC CỔ TRUYỀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Colchicine là alcaloid có nguồn gốc thực vật, chiết xuất từ các loài thực vật có tên khoa học là Colchium autumnale (tên tiếng Việt là tỏi độc hoặc bả chó hoặc thu thủy tiên) và Gloriosa superba (tên tiếng Việt là ngọt nghẹo). Trước đây colchicine là một trong những loại thuốc được lựa chọn hàng đầu trong điều trị bệnh gout ^[¹^]. Tuy nhiên, hiện nay colchicine không còn là thuốc đầu tay trong điều trị cơn gút cấp do nguy cơ xảy ra ADR nghiêm trọng ^[²^].

1. Chỉ định

Thuốc Colchine được chỉ định sử dụng trong trường hợp:

Điều trị cơn gút cấp và dự phòng cơn gout cấp ^[²^,³^,⁴^,⁵^,⁶^]
Bệnh sốt Địa Trung Hải có tính chất gia đình (FMF) và nhiễm dạng tinh bột (Amyloidosis)^[⁴^,5,6]
Giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ, tái thông mạch vành và tử vong do tim mạch ở bệnh nhân trưởng thành mắc bệnh xơ vữa động mạch hoặc có nhiều yếu tố nguy cơ mắc bệnh tim mạch ^[⁴^]

2. Độc tính của colchicine:

Colchicine có thể có độc tính nghiêm trọng và gây tử vong

Colchicine là thuốc có khoảng điều trị hẹp, sử dụng thuốc quá liều gây độc tính rất nghiêm trọng. Mức liều gây độc tính khoảng 20 mg ^[²^,⁷^]. Quá liều cấp với mức liều trên 0,5mg/kg cân nặng thường gây tử vong^[⁷^].Colchicine đặc biệt độc với trẻ em, chỉ cần vô tình uống 1 hoặc 2 viên thuốc cũng có thể gây ngộ độc nghiêm trọng^[⁸^,⁹^]_.

Bệnh nhân có nguy cơ cao gặp độc tính là bệnh nhân suy gan, thận, có bệnh tiêu hóa, tim mạch hoặc bệnh nhân tuổi rất cao ^[²^].

Triệu chứng ngộ độc

Dược thư Quốc gia Việt Nam 2022 (tập I) đã đề cập chi tiết về các triệu chứng ngộ độc colchicine. Các triệu chứng ngộ độc xuất hiện có thể xuất hiện chậm (khoảng 3-6 giờ): buồn nôn, đau bụng, xuất huyết tiêu hóa, rối loạn điện giải, tụt huyết áp trong trường hợp nặng. Biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra trong 24-72 giờ sau khi dùng thuốc: suy đa tạng, suy thận cấp, hôn mê, giảm áp lực cơ tim, rối loạn nhịp tim, suy hô hấp, bệnh lý máu đông tiêu hủy. Bệnh nhân thường tử vong do suy hô hấp hoặc trụy tim mạch ^[²^].

Xử lí ngộ độc

Không có thuốc giải độc đặc hiệu cho ngộ độc colchicine, lọc máu không có hiệu quả trong trường hợp quá liều do colchicin có thể tích phân bố lớn. Ngay khi phát hiện dùng quá liều, tất cả các bệnh nhân cần được xử trí ngay lập tức, cho đù chưa có bất cứ dấu hiệu gì. Rửa dạ dày trong vòng 1 tiếng sau khi ngộ độc cấp, có thể sử dụng than hoạt tính. Điều trị triệu chứng và hỗ trợ: kiểm soát hô hấp, duy trì huyết áp và tuần hoàn, điều chỉnh cân bằng nước và điện giải ^[²^].

Tác dụng không mong muốn (ADR)

Những phản ứng bất lợi có thể xảy ra ở liều điều trị

Rất thường gặp: Tiêu hóa: đau bụng, nôn, buồn nôn, tiêu chảy ^[1].

Thường gặp: Hô hấp: đau hầu họng ^[1]

3. Liều dùng

Dạng thuốc: Viên nén 0,5 mg; 0,6 mg; 1 mg.

So sánh chế độ liều colchicine được khuyến cáo tại các tài liệu trong nước và nước ngoài

	Dược thư Quốc gia Việt Nam 2022 ^[²^]	Uptodate 2023 ^[⁴^]	Liên đoàn chống Thấp khớp châu Âu và Hiệp hội Thấp khớp Pháp 2023 ^[¹⁰^,¹¹^]
Điều trị đợt gout cấp	Người lớn, chức năng gan thận bình thường: Ngày 1: 1 mg x 3 lần (hoặc 0,5 cách nhau mỗi 2 giờ 1 lần, tối đa 4 mg/ngày)Ngày 2: 1 mg x 2 lầnNgày 3 trở đi: 1 mg x 1 lần/ngàyNgười cao tuổi, bệnh nhân suy thận và suy gan: CCĐ cho người suy thận nặng, bệnh nhân suy thận kèm suy gan. Ở bệnh nhân suy thận trung bình: giảm liều và theo dõi chặt chẽ ADR, bệnh nhân suy thận nhẹ: sử dụng thận trọng ở liều bình thườngSuy gan: CCĐ cho người suy gan nặng. Suy gan trung bình và nhẹ: sử dụng thận trọng và theo dõi chặt chẽ ADR.	Người lớn, chức năng gan thận bình thường: Ngày đầu: 1,2 mg khi có dấu hiệu bùng phát đầu tiên, 1 giờ sau đó 0,6 mg; tổng liều tối đa là 1,8 mg trong 24 giờ đầu. Bắt đầu càng sớm càng tốt, trong vòng 12 – 24 giờ kể từ khi cơn bùng phát. Ngày thứ 2 trở đi: 0,6 mg x 1 – 2 lần/ngày cho đến khi hết đợt bùng phát hoặc đến 48 giờ sau khi hết đợt bùng phát; nếu các triệu chứng không cải thiện sau 2 đến 3 ngày, hãy cân nhắc chuyển sang dùng thuốc chống viêm khác. Suy thận: hiệu chỉnh liều theo CrCl Suy gan: Suy gan từ nhẹ đến trung bình: không cần hiệu chỉnh liều, theo dõi chặt chẽ ADR trong khi sử dụng thuốc. Tuy nhiên, sử dụng colchicin không được khuyến cáo để điều trị đợt gout cấp cho bệnh nhân suy gan đã sử dụng colchicin ở liều dự phòng. Suy gan nặng: không có khuyến cáo cụ thể, tuy nhiên nên cân nhắc hiệu chỉnh liều và không nên kéo dài đợt điều trị quá 14 ngày.	Ngày đầu: Bắt đầu sử dụng colchicine càng sớm càng tốt. Liều nạp 1 mg; 0,5 mg sau một giờ. Từ ngày thứ hai: 0,5 mg, 2 – 3lần/ngày. Tuỳ thuộc vào tiến triển của bệnh và khả năng xuất hiện các biểu hiện của hiện tượng không dung nạp thuốc.
Dự phòng tái phát cơn gout cấp	0,5 -1,2 mg x 1-2 lần/ngày, trung bình 1 mg/ngày trong ít nhất 6 tháng.	0,6 mg 1 -2 lần/ngày (tối đa: 1,2 mg/ngày). Ở những bệnh nhân không dung nạp qua đường tiêu hóa, một số chuyên gia cho dùng 0,6 mg 2 ngày 1 lần. Thời gian điều trị dự phòng: Bệnh nhân không có hạt tophi: 3 đến 6 tháng. Bệnh nhân có ≥1 hạt tophi: có thể tiếp tục điều trị bằng colchicine trong 6 – 12 tháng.	Bệnh nhân có chức năng gan, thận bình thường: 0,5-1 mg/ngày. Tuỳ thuộc vào tiến triển của bệnh và khả năng xuất hiện các biểu hiện của hiện tượng không dung nạp thuốc.Bệnh nhân suy thận và/hoặc suy gan mức độ nhẹ – trung bình: Bắt đầu với 0,5 mg/ngày.Trong trường hợp có tác dụng không mong muốn và bệnh nhân suy thận mức độ trung bình: Giảm liều xuống 0,5 mg, dùng 2 ngày 1 lần.

Dược thư Quốc gia Việt Nam 2022 ^[²^]

Uptodate 2023 ^[⁴^]

Liên đoàn chống Thấp khớp châu Âu và Hiệp hội Thấp khớp Pháp 2023 ^[¹⁰^,¹¹^]

Điều trị đợt gout cấp

Người lớn, chức năng gan thận bình thường:
Ngày 1: 1 mg x 3 lần (hoặc 0,5 cách nhau mỗi 2 giờ 1 lần, tối đa 4 mg/ngày)Ngày 2: 1 mg x 2 lầnNgày 3 trở đi: 1 mg x 1 lần/ngàyNgười cao tuổi, bệnh nhân suy thận và suy gan:
CCĐ cho người suy thận nặng, bệnh nhân suy thận kèm suy gan. Ở bệnh nhân suy thận trung bình: giảm liều và theo dõi chặt chẽ ADR, bệnh nhân suy thận nhẹ: sử dụng thận trọng ở liều bình thườngSuy gan: CCĐ cho người suy gan nặng. Suy gan trung bình và nhẹ: sử dụng thận trọng và theo dõi chặt chẽ ADR.

Người lớn, chức năng gan thận bình thường:

Ngày đầu: 1,2 mg khi có dấu hiệu bùng phát đầu tiên, 1 giờ sau đó 0,6 mg; tổng liều tối đa là 1,8 mg trong 24 giờ đầu. Bắt đầu càng sớm càng tốt, trong vòng 12 – 24 giờ kể từ khi cơn bùng phát.
Ngày thứ 2 trở đi: 0,6 mg x 1 – 2 lần/ngày cho đến khi hết đợt bùng phát hoặc đến 48 giờ sau khi hết đợt bùng phát; nếu các triệu chứng không cải thiện sau 2 đến 3 ngày, hãy cân nhắc chuyển sang dùng thuốc chống viêm khác.

Suy thận: hiệu chỉnh liều theo CrCl

Suy gan:

Suy gan từ nhẹ đến trung bình: không cần hiệu chỉnh liều, theo dõi chặt chẽ ADR trong khi sử dụng thuốc. Tuy nhiên, sử dụng colchicin không được khuyến cáo để điều trị đợt gout cấp cho bệnh nhân suy gan đã sử dụng colchicin ở liều dự phòng.

Suy gan nặng: không có khuyến cáo cụ thể, tuy nhiên nên cân nhắc hiệu chỉnh liều và không nên kéo dài đợt điều trị quá 14 ngày.

Ngày đầu: Bắt đầu sử dụng colchicine càng sớm càng tốt. Liều nạp 1 mg; 0,5 mg sau một giờ.

Từ ngày thứ hai: 0,5 mg, 2 – 3lần/ngày. Tuỳ thuộc vào tiến triển của bệnh và khả năng xuất hiện các biểu hiện của hiện tượng không dung nạp thuốc.

Dự phòng tái phát cơn gout cấp

0,5 -1,2 mg x 1-2 lần/ngày, trung bình 1 mg/ngày trong ít nhất 6 tháng.

0,6 mg 1 -2 lần/ngày (tối đa: 1,2 mg/ngày). Ở những bệnh nhân không dung nạp qua đường tiêu hóa, một số chuyên gia cho dùng 0,6 mg 2 ngày 1 lần.
Thời gian điều trị dự phòng:
Bệnh nhân không có hạt tophi: 3 đến 6 tháng.
Bệnh nhân có ≥1 hạt tophi: có thể tiếp tục điều trị bằng colchicine trong 6 – 12 tháng.

Bệnh nhân có chức năng gan, thận bình thường:
0,5-1 mg/ngày. Tuỳ thuộc vào tiến triển của bệnh và khả năng xuất hiện các biểu hiện của hiện tượng không dung nạp thuốc.Bệnh nhân suy thận và/hoặc suy gan mức độ nhẹ – trung bình:
Bắt đầu với 0,5 mg/ngày.Trong trường hợp có tác dụng không mong muốn và bệnh nhân suy thận mức độ trung bình:
Giảm liều xuống 0,5 mg, dùng 2 ngày 1 lần.

4. Dự phòng tác dụng bất lợi của colchicine^[¹²^]

Tài liệu tham khảo:

Đoàn Thị Phương Thảo, Lương Anh Tùng. Kê đơn an toàn: Colchicin – độc tính nghiêm trọng khi quá liều. Bản tin cảnh giác dược. 2015. Số 1.
Dược thư Quốc gia Việt Nam năm 2022 (tập I)
Tờ hướng dẫn sử dụng thuốc Colchicine Traphaco 0,5mg
Uptodate 2023
Ozen S, Demirkaya E, Erer B, et al. EULAR recommendations for the management of familial Mediterranean fever. Annals of the Rheumatic Diseases. 2016;75(4):644-651. doi: 10.1136/annrheumdis-2015-208690.
Nazia M. Sadiq, Kenneth J. Robinson, Jamie M. Terrell. Colchicine. In: StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing;2023. Accessed 2023 Jan.
Finkelstein Y AS, Hutson JR, Juurlink DN, et al. Colchicine poisoning: the dark side of an ancient drug. Clinical Toxicology. 2010; 48(5): 407-414. DOI: 3109/15563650.2010.495348
Colchicine: painful insights from recent poisoning data in New Zealand. Prescriber Update. 42(2): 14–16. June 2021.
Emine Polat, Nilden Tuygun, Halise Akca, et al. Evaluation of the Colchicine Poisoning Cases in a Pediatric Intensive Care Unit: Five Year Study. The Journal of Emergency Medicine. 2017; 52(4):499-503. DOI: 1016/j.jemermed.2016.08.019.
DS Nguyễn Mai Hoa, Trần Thị Quỳnh Anh. ANSM: Chế độ liều mới thấp hơn và một số khuyến cáo nhằm giảm nguy cơ quá liều khi sử dụng colchicin điều trị gout. Trung tâm AI & ADR quốc gia. 06/11/2023.http://canhgiacduoc.org.vn/CanhGiacDuoc/DiemTin/2460/ANSM-che-do-lieu-moi-colchicin.htm
ANSM. Prise en charge par colchicine de la goutte : une nouvelle posologie plus faible et un message d’alerte sur les boites pour réduire le risque de surdosage. Drug risks – medications. October 10,2023.